हरिकुमार श्रेष्ठको कृति अविरल यात्रा अध्ययन गरेपछि

हरिकुमार श्रेष्ठको कृति अविरल यात्रा अध्ययन गर्न थालेपछि मनमा यस कृतिबारे केही शब्द लेख्न हुटहुटी जाग्यो । तत्काल अनेसासले स्मारिका प्रकाशन गर्ने तयारी गरिहेको बेला र आफ्नो तर्फबाट पनि केही लेख्नैपर्ने अवस्थामा यस कृतिको बारेमा केही लेखौ कि भन्ने आशय प्रकट गरेँ- स्मारिका टिमसँग । कृति समिक्षा वा समालोचनाको खडेरी पनि परेको कारण कुनै आपत्ती त आएन तर मलेसियाका कुटनितिक नियोग सम्हालेर बसेका कैयौ देश विदेशमा समेत साहित्यिक अनुभव बटुलेका हरिकुमार श्रेष्ठको कृतिमाथि हात हाल्नु पनि धेरै अशोभनीय नै रहेको थियो -मेरो लािग । यद्यपि अध्ययन गर्दा भेटेका कुराहरु मेरो कोणको हेराई हुनसक्छन् भन्ने आँटले कलम चलाउने निधो गरेरै छाडे ।
अविरल यात्रा मुलतः संस्मरण हो । साहित्यको एक पाटो ओगटेको संस्मरणका पनि विभिन्न रुपहरु छन् । यात्रा निवन्ध नियात्रा अनुभव संगालो स्मृति आदिबाट लेखनी शुरु गरिने संस्मरणका पाटोहरु हुन् । कुनै संस्मरण यात्रासँग सम्बन्धित हुन्छन् भने कुनै अनुभव तथा स्मृतिसँग । अविरल यात्रा चाही संस्मरणभित्रका सबै रुपहरु पाइने शसक्त हस्ताक्षर हो भन्दा कुनै अतिसयोक्ति नहोला किनभने यसभित्र परेका संस्मरणमा यात्रा छ मनोवाद छ साथै भावनासँग बोलेको निबन्ध पनि छ ।
अविरल यात्रा जिन्दगीभरि गरिने यात्राको रुपमा प्रतिकको रुपमा लिन सकिन्छ । माथि नै भनियो लेखक कुटनितिक नियोगका कर्मचारी । विभिन्न देशहरुमा नियोग सम्हाल्न पुगेका उनी कैयौ देशहरुमा चहार्न पुग्दा उठेका तर्कना र नेपाल र अन्य देशलाई दाँजेर हेरिएको दृष्टिकोण नै अविरल यात्राका मुख्य विषय हुन् । न कि कुनै पैदलयात्रा वा विभिन्न देशमा घुम्न गएको Journey यात्राविवरण होइन ।
संस्मरण विधामा दुई कुरा पाइन्छ । एक लेखकले आपुूसँग भएको कुरा इमान्दारितासँग राख्नु । दुई कतिपय कुरा छिपाएर मेरो कुरा सही भन्ने ढिट कस्नु । नेपालमा पाइएका केही संस्मरणका पुस्तकहरुले कतिपय इतिहास लुकाएको र कतिपयले इतिहास बनाउन मद्दत दिएको कुराहरु छिपेको छैन । तर अविरल यात्रामा दोश्रो कुराको लेस छैन । जसका उदाहरणहरु प्रसस्त छन् -पुस्तकभित्र ।
पुस्तकबाट पाएको कुरालाई मैले यसरी मुख्य विषयबस्तु बनाएको छु ।
१। अविरल यात्रामा व्यक्तिको चित्रण र उबाट देश र जीवनले सिक्न सकिने कुरा
२। विभिन्न देशको नियम कानुनबारे आफ्नो हेराईसहित जानकारी
३। विदेशमा रहँदा देशप्रतिको मोह र देशविकासको चिन्ता
४। आफ्नै बानी Habit लाई जस्ताको तस्तै राख्न सक्षम
५। परिवारप्रतिको उत्तरदायित्व ।
जम्मा २१ वटा संस्मरण निबन्धमा मैले पाएको कुरा यति हुन् । यि भन्दा धेरै नै रहेका छन् उठान गर्नुपर्ने विषयहरु । तथापी हतार र छोटो समयमा देखेको कुरा समावेश गरेको हुँ ।
उनी कुटनितिक नियोगका कर्मचारी । त्यसैले विभिन्न देशमा कर्मचारीको रुपमा पुग्ने काम नै भयो । कुटनितिक क्षेत्रमा लागेपछि व्यक्तिसँगको चासो उसको कुटनैतिक प्रसँग कोट्याउनुपर्ने हुन्छ । त्यसैको प्रतिफल राजघाटमा राजिव लेखिनु पुग्यो । जो युवाकालमा िसंगो भारतका प्रधानमन्त्री हुन पुगेका थिए । तर राजिवको जनतासँगको ज्यादै घुलमिलका कारण युवाकालमै ज्यान गुमाउनु पर् यो । गुमाएको क्षणलाई राजघाटमा राजिवमा चित्रण गरेका छन् । त्यस्तै अविरल यात्राभित्रको अलविदा हमाल सर र कस्तो संयोग कस्तो वियोग चुडाबहादुर हमाल र कुमार ज्ञवालीको व्यक्ति चित्रण प्रस्तुत गरिएको निवन्धहरु हुन् ।
संस्मरणले दिने अर्को कुरा भनेको जुन देशमा÷ठाउँमा पुग्यो त्यही ठाउँको सटिक ढंगले जानकारी दिनु पनि हो । लेखकले एकठाउँमा लेखेका छन् - ुउनलाई पनि आफ्नो देश मंगोलिया भुपरिवेष्ठित हुनुको पीडा थियो ।ु नेपालजस्तै भुपरिवेष्ठित देशहरु विश्वमा अरु पनि छन् । उनीहरुलाई धेरै कुराको सम्झौता गर्नुपर्ने हुन्छ । हामीलाई मंगोलियाको बारेमा यो जानकारी भयो । त्यस्तै अन्य कुरा सेन्ट पिटस्रवर्गको पुनः न्वारान साइवेरिया र लारिसाबाट पनि मृत सागर कि अमृत सागर चाल पाएको मालजस्ता निवन्धबाट हामीले धेरै कुरा जान्न सक्छौ ।
लेखकले जीवनमा पहिलो चोटी गल्फ खेल्न पुग्छन् । विश्वको सबैभन्दा महँगो खेल तथा भीआईपीहरुले खेलिने खेल मानिन्छ । उनी पनि देशको प्रतिनिधित्व गर्ने भएको भीआइपीमै परे । उनले भनेका छन् -ुमैले बल गरेर हान्दा कति पनि टाढा नपुग्ने र विस्तारै हान्दा फेरि टाढा पुग्ने भएकोले मेसो नै पाइन । यसै भएन उसै भएन गोर्खालीकटले हानेको त ठाउँमै पुगेछ । प्रथम पुरस्कार नै जितियो ।ु भनेर आफ्नो देश र गोर्खालीप्रतिको बख्यान गरेका छन् । लेखक जहाँ जहाँ पुग्छन् त्यहाँ त्यहाँ नेपालसँग दाँजेको चित्रण पनि व्याख्या गर्न लायकको छ । जसले गर्दा विदेशबारे बुझ्न सजिलो पर्ने नै भयो । देशको बारेमा कति चिन्ता रहेछ भन्ने ुविदेशी छापामा स्वदेश चित्रणु हेर्दा थाहा हुन्छ । कतिपय देशमा लुटिनु परेको क्षण कतिपय देशमा अत्यन्तै माया र सहयोग पाएको क्षणहरु निर्धक्कसाथ ओकलेका छन् । आफ्नो कुरा दुरुस्त उतार्नु पनि संग्रहको अर्को सफलता हो । एउटा उद्धरणलाई यहाँ प्रस्तुत गर्दा काफी हुन्छ जस्तै -ुअग्ला अग्ला जर्मन केटीहरुले तिघ्रा देखाएर प्रदर्शन गर्ने एक्रोवेटिक कार्यक्रम भनेर उनले लोभ्याइदिएकाले हाम्रो थकाईसकाई कहाँ हरायो हरायो । छिटो छिटो तयार भएर त्यतिखेर केन्द्रमा पशिक्षण लिईरहेका विभिन्न मुलुकका प्रशिक्षार्थीहरुसँगै हामी पनि पूर्वि वर्लिनको लागि बसमा कोचिन पुग्यौ ।ु
विज्ञापनको दुनियाँ सुखद अनुभूति आदि निवन्धहरु बढि आत्मपरक रहेका छन् । त्यसमा संस्मरणभन्दा विचार बढि रहेको छ । पुस्तककै नाममा आधारित अविरल यात्राचाही मलेसियाको आएको वर्णन हो । उहिले नेपालमा मलाया भनिने मलायाको लाहुरे भएर आउने ठाउँमा उनी कुटनीतिक नियोग नै सम्हाल्न आइपुगे ।
समग्रमा यस कृतिलाई भन्नुपर्दा लेखकको सम्पूर्ण व्यक्तिविवरणकेा चित्रण हो भनेर पनि बुझ्न सकिन्छ । आमा खोजीरहेछु विशेष अन्तरङ्ग संस्मरण ले त्यो पुष्टि गराउँछ । आमा कति धन्य हुन्छिन् आमाको रुप कस्तो हुन्छ परिवारले आमालाई कस्तो माया गर्छन् भन्ने सम्पूर्ण छोराहरुको भाषा पनि बोलिदिएका छन् । माङ आमा शब्दले जनजातीय भाषाको प्रतितिधित्व समेत गरेका छन् । मा आमा आम्मा मम्मा माई आदि शब्द नेपालमा आमालाई पुकारिने शब्दहरु हुन् । किरात सम्प्रदायमा माङको अर्थ भग्वान हुन्छ । आमालाई भगवानको रुपमा हेरिने भएकोले त्यो शब्द परिपुरक छ । त्यसैगरी काली श्रीमतीलाई माया गरेर बोलाउने नाम को भूमिकालाई पनि लेखकले भुलेका छैनन् । कतिपय आपुूले नसोचेको कुराहरुमा श्रीमतीले व्यवस्थापन गरिदिएकोमा नारीको लक्षिणतामाथिको गुणगान गाएका पनि छन् ।
कतिपय शब्दहरु विदेशी भाषाका प्रयोग गरिएका पनि छन् । कतिपयलाई तत्काल अथ्र्याइएका छन् तर कतिपय भने अथ्र्याउन भ्याइएको छैन । कतिपय शब्दहरुलाई फुटनोटको आवश्यकता छ । यो चाही पुस्तक प्रकाशनको बेला नसोचिएका विषयहरु हुन् । यद्यपि यि दुईचारबाहेक पुस्तकले बोक्नुपर्ने गहनताभन्दा बढि नै जानकारीमुलक रहेको छ ।